ISIS: η νεκρανάσταση της αλ Κάιντα

Μαχητές της οργάνωσης Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και του Λεβάντ (ΙSIS) στη διάρκεια της εκπαίδευσής τους, με επικεφαλής τον ανώτερο διοικητή Αμπού Ουαχίμπ. Προπαγανδιστική φωτογραφία που διοχέτευσαν οι ίδιοι οι μηχανισμοί της ISIS.

Όταν ο Mπιν Λάντεν έπεφτε νεκρός στο Πακιστάν, το 2011, πολλοί έσπευσαν να μιλήσουν για το τέλος της αλ Κάιντα. Το λάθος πολλών αναλυτών, όμως, ήταν ότι πολλές, πάμπολλες ομάδες προέκυψαν εμπνεόμενες από τον Μπιν Λάντεν. Η οργάνωση Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και του Λεβάντ, ή ΙSIS, όπως είναι η αγγλική συντομογραφία της, είναι μία απ’ αυτές. Ηγέτης της είναι ο Αμπού Μπάκρ αλ Μπαγκνταντί. Το πρώην παρακλάδι της αλ Κάιντα είναι τόσο σκληρό που ο τωρινός αρχηγός της, ο Αϊμάν αλ Ζαουάχρι, διεκδίκησε δημοσίως τη μη εμπλοκή της οργάνωσης στις πολεμικές επιχειρήσεις της Συρίας, φοβούμενος μήπως έτσι αναγκαστεί να “μαλακώσει” τη σκληροπυρηνική του προσέγγιση. 

Ψάχνοντας πηγές και μαρτυρίες για το βιβλίο που γράφω, ήρθα σε επαφή με έναν από τους σημαντικότερους δημοσιογράφους που έχουν ερευνήσει το θέμα της αλ Κάιντα, τον Πήτερ Μπέργκεν. Τη Δευτέρα, 16 Ιουνίου, του έστειλα ένα email για να τον ρωτήσω τις απόψεις του για το θέμα. Εκείνος με παρέπεμψε σε γνωστότατο, πολυσυζητημένο άρθρο του για τον Τζορτζ Μπους τον νεότερο (http://peterbergen.com/bushs-toxic-legacy-in-iraq-cnn-com/). Πράγματι, πριν από την εισβολή των Αμερικανών, το 2003, δεν υπήρχε σχέση της αλ Κάιντα με τον Σαντάμ. Αλλά μετά την αμερικανική επέμβαση, εμφανίστηκε στο Ιράκ ένας από τους πιο ισχυρούς πυρήνες της, με ηγέτη τον Αμπού αλ Ζαρκάουι, μέρος της στρατηγικής του οποίου, μεταξύ άλλων, ήταν να αφανίσει τους Σιίτες. Ο Ζαρκάουι, μάλιστα, το 2006, κατέλαβε το πιο σημαντικό μέρος λατρείας των Σιιτών στον κόσμο, το Χρυσό Τέμενος της Σαμάρας. Χάρη σε εκείνη τη δραστηριότητα, τότε, η οργάνωση μεταμορφώθηκε από μια περιθωριακή ομάδα που εκδήλωνε σποραδικές επιθέσεις σε πολεμική αρμάδα. Ωστόσο, παρ’ ότι η αλ Κάιντα έφθασε να έλεγχει τεράστια έκταση του Ιράκ, σταδιακά, από το 2008, έχασε αρκετές από τις δυνάμεις της. Είχε ριζώσει όμως για τα καλά στην περιοχή και αυτό αποδείχθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Συρία.
 
Απο το 2011 και μετά, η αλ Κάιντα του Ιράκ μετεξελίχθηκε στη σημερινή της μορφή, έγινε δηλαδή η ISIS. Δεν είναι μια ομοιογενής κίνηση αλλά η ηγετική ομάδα ενός συνασπισμού, ας πούμε με δυτικούς όρους, σουνιτικών δυνάμεων όπως οι Naqshbandis, οι Ba’th και οι Jaysh al-Muhammad, Ansar al-Sunnah, που είχαν συνασπιστεί μετά την πολιτική περιθωριοποίησης του Αλ Μαλίκι. Το 2011, η οργάνωση αυτή συγκρούστηκε με μια άλλη ομάδα, την Τζαμπάτ αλ Νούσρα. H σύγκρουση έγινε με αντικείμενο ποια ομάδα θα είχε στον έλεγχο της την τζιχάντ στην Συρία. Παρ’ ότι στη δυτική κοινότητα μοιάζουν πολλές φορές όλες αυτές οι ομάδες ίδιες, για τους ισλαμιστές εξτρεμιστές “λεπτομέρειες” όπως ο τρόπος επιβολής της σαρίας ή αν πρέπει να θανατώνονται μετριοπαθείς ισλαμιστές (σουνίτες η σιίτες) αυτά είναι σημαντικότατα ζητήματα. Βέβαια, το συγκριτικό πλεονέκτημα της ISIS είναι η πανέξυπνη τακτική της. Ενώ στον εμφύλιο της Συρίας, για παράδειγμα, οι μαχητές αλλάζουν πλευρές με ευκολία και είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις ποιος είναι με ποιον, η ISIS αποφεύγει επιμελώς να συγκρουστεί με στρατιώτες του Άσαντ, μάλιστα σε ορισμένες περιπτώσεις συνεργάζεται με τον κυβερνητικό στρατό πουλώντας ηλεκτρικό ρεύμα από τις περιοχές τις οποίες ελέγχει.
Οι μαχητές της ISIS, αν και έχουν συχνά κατηγορηθεί ως φανατικοί βάρβαροι, δείχνουν πρωτοφανή δυνατότητα ελιγμών. Στο Ιράκ κατάφεραν να κερδίσουν μεγάλο μέρος των σουνιτών του Βορρά που είχαν απογοητευθεί από τη σιιτική κυβέρνηση του Αλ Μαλίκι, ο οποίος ακολούθησε μια πολιτική “αποσουνιτοποίησης” των σωμάτων ασφαλείας - εν μέρει. Στο πλευρό τους είναι πρώην μέλη του κόμματος Μπάαθ στο Ιράκ και σουνιτικές φυλές. Στον αντίποδα, η προσπάθεια του πρωθυπουργού Αλ Μαλίκι να στηριχτεί στον εθνικό στρατό, στις ΗΠΑ και στη βοήθεια του Ιράν δεν απέδωσε καρπούς, ίσως μάλιστα να μην αποδώσει και στο μέλλον. Οι σιίτες του Ιράκ ενδεχομένως δύσκολα θα βοηθήσουν και θα εμπλακούν για μη σιιτικούς πληθυσμούς, αλλά και όποια ενδεχόμενη μικρή εμπλοκή ίσως έχει το κόστος αναβίωσης του πολέμου Ιράν - Ιράκ με άλλους όρους. Από την άλλη πλευρά, και για να μην επεκταθούμε σε λεπτομέρειες για την αμερικανική πολιτική στο Ιράκ, οι ένοπλες δυνάμεις της χώρας “κτίστηκαν” από τις ΗΠΑ στο τέλος της περιόδου Μπους. H προσπάθεια εισαγωγής δυτικών μεθόδων στον στρατό του Ιράκ φαίνεται πως δεν είχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα - και στο σημείο αυτό το λάθος δεν ήταν των Αμερικανών. Ο Αλ Μαλίκι άρχισε να φοβάται ότι ένας επαγγελματικός στρατός που μέχρι τότε είχε σχεδιαστεί με αμιγώς δυτικά δεδομένα, την προώθηση δηλαδή των αρίστων, και όχι όσων ανήκαν σε φυλές κ.λπ., θα απειλούσε την εξουσία του. Έτσι άρχισε σιγά σιγά να τον αποδομεί και να τον πολιτικοποιεί, τοποθετώντας σε θέσεις κλειδιά πολιτικούς του φίλους.
Η πρόσφατη κατάληψη της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης του Ιράκ από την ISIS είναι απότοκος της πολιτικής και του Αλ Μαλίκι. Το ότι η οργάνωση έχει να επιδείξει τόσο σύντομα τόσο εντυπωσιακή πορεία δείχνει ότι κάθε άλλο παρά η αλ Κάιντα και το εξτρεμιστικό Ισλάμ είναι νεκροί. Πάντως, η ISIS αυτή τη στιγμή ελέγχει μια έκταση που αρχίζει από το ανατολικό Χαλέπι στη Συρία, ώς τη Φαλούτζα και το Τικρίτ, γενέθλια πόλη του Σαντάμ, ενώ τελικός στόχος είναι η Βαγδάτη. Βεβαίως, η ιρακινή πρωτεύουσα είναι μια άλλη υπόθεση. Έχει 9 εκατομμύρια πληθυσμό ενώ μεγάλο μέρος του πληθυσμού είναι σιίτες, οι οποίοι αν χρειαστεί θα υπερασπιστούν τις εστίες τους μέχρι τέλους. Πάντα υπάρχει, εξάλλου, ο μεταβλητός παράγων του Ιράν, και η απάντηση στο ερώτημα αν θα δράσει στο πλευρό τους.
Πάντως, όλες οι εκτιμήσεις συγκλίνουν ότι η σύγκρουση για τη Βαγδάτη είναι αναπόφευκτη - και αν δεν αποσοβηθεί, μπορεί να προκαλέσει ευρύτερη ενδοϊσλαμική διαμάχη.
Οποιαδήποτε πρόβλεψη, πάντως, θα ήταν δύσκολη, και την κάνουν ακόμα δυσκολότερη διάφορα δεδομένα, εντός και εκτός του Ιράκ. Τι θα συμβεί, π.χ., με την περιοχή του Ανμπάρ όπου υπάρχουν πανίσχυροι πυρήνες σουνιτών κι όπου αν ανοίξει ένα ακόμα πολεμικό μέτωπο μπορεί να επηρεαστεί καθοριστικά μια ενδεχόμενη μάχη της Βαγδάτης. Καθοριστικό ρόλο στο μέλλον του μετώπου του Ιράκ θα παίξει με βεβαιότητα και η τελική έκβαση του εμφυλίου της Συρίας. Ενδεχόμενη πτώση του Μπασάρ αλ Άσαντ ίσως επιτρέψει τη γιγάντωση των μικρών Φρανκενστάιν της αλ-Κάιντα, δηλαδή της Νούσρα και της ISIS. Η κατάσταση αρχίζει να παραπέμπει στην περίπτωση του Λιβάνου της δεκαετίας του 1980.

• + Γνώμες