Προβλήματα νοοτροπίας και αξιών στην ελληνική κοινωνία

 

Ορμώμενος από το τελευταίο σχόλιο του Βασίλη Βεσκούκη («προτείνω να ανοίξουμε άλλο θέμα για να συζητήσουμε τα της γενικότερης κακοδαιμονίας του έθνους») και από την έμφαση σε προβλήματα νοοτροπίας που έχει δοθεί από άλλους σχολιαστές, σκέφτηκα ότι θα ήταν χρήσιμη μιά όσο γίνεται πιό λεπτομερής καταγραφή αυτών των προβλημάτων. Δείτε το σαν μιά μορφή ψυχανάλυσης. Η συνειδητοποίηση μιάς κατάστασης μας βοηθάει μερικές φορές να την ξεπεράσουμε. Δεν έχει άμεση σχέση με τα πανεπιστήμια, αλλά φυσικά αφορά και αυτά.

http://greekuniversityreform.wordpress.com

Μπορεί να αλλάξει νοοτροπία ένας λαός, και αν ναι με ποιόν τρόπο; Πιστεύω πώς η απάντηση είναι «ναι» γιατί η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι κάτι εύπλαστο. Ο Αριστοτέλης φαίνεται να πίστευε ακράδαντα ότι η ηθική δεν είναι κάτι έμφυτο αλλά κάτι επίκτητο. Πώς αλλάζει λοιπόν η νοοτροπία; Μάλλον με ένα συνδυασμό «μαστιγίου» και «καρότου». Από τη μιά με αυστηρή εφαρμογή των νόμων, από την άλλη με την Παιδεία και τον κοινωνικό διάλογο. Η Παιδεία εντός του σχολείου κατά γενική ομολογία πάσχει. Στο παρελθόν μιλήσαμε για την επικράτηση μιάς ψευτοπροοδευτικής ιδεολογίας που συνεχώς χαμηλώνει τον πήχυ. Η έλλειψη αξιολόγησης των εκπαιδευτικών, ίσως και η ποιότητα των βιβλίων, επιτείνουν το πρόβλημα. Η Παιδεία εκτός σχολείου (οικογένεια, τηλεόραση, εφημερίδες) τείνει να αναπαράγει τις υπάρχουσες νοοτροπίες και μπορεί να βελτιωθεί μόνο με την κινητοποίηση πολιτών που νοιάζονται. Η παρακμή των πανεπιστημίων έχει αποδεκατίσει και τις τάξεις των διανοουμένων. Αντί για πραγματικούς διανοούμενους έχουμε γεμίσει μεταμοντέρνους τσαρλατάνους και κονφορμιστές αυλοκόλακες της πολιτικής εξουσίας. Οι κακές συμπεριφορές δεν θα εξαλειφθούν αν πρώτα δεν καταγραφούν και στιγματιστούν. Αντί να μιλάμε γενικόλογα για «αξίες», ας μπούμε στον κόπο να εξηγήσουμε ποιές θα έπρεπε αυτές να είναι.

Η αλλαγή της Ελλάδας δεν είναι επιλογή. Είναι επιτακτική ανάγκη. Το δημόσιο είναι καταχρεωμένο, οι ιδιώτες είναι καταχρεωμένοι, μεγάλες εκτάσεις πουλιούνται σε ξένους, ελληνικές επιχειρήσεις περιέρχονται σε ξένα χέρια (σήμερα πάνω από το 50% των μετοχών στο χρηματιστήριο ανήκει σε ξένα συμφέροντα), στους περισσότερους τομείς είμαστε ουραγοί στην Ευρώπη των 25, η διαφθορά κινείται σε αφρικανικά επίπεδα (διεθνής διαφάνεια), μικρές επιχειρήσεις κλείνουν ως αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης, κ.ο.κ. Η επιβίωσή μας ως ανεξάρτητο, αυτοπροσδιοριζόμενο έθνος δεν είναι καθόλου αυτονόητη. Η χώρα δεν μπορεί να στηριχτεί μόνο στον τουρισμό. Πρέπει να γίνει πιό ανταγωνιστική στο διεθνή στίβο.

Αρχίζω λοιπόν την καταγραφή κακών νοοτροπιών και στρεβλών αξιών. Η λίστα αυτή θα εμπλουτίζεται συνεχώς με βάση τα κατατεθέντα σχόλια. Αργότερα θα δοκιμάσω να τα βάλω σε σειρά προτεραιότητας. Σας καλώ να προσθέσετε στη λίστα αλλά και να προτείνετε τρόπους να διορθωθούν τα προβλήματα αυτά.

* Η άκρατη ιδιοτέλεια συνοδευόμενη από πλήρη αδιαφορία για το δημόσιο συμφέρον

* Η χαμηλή αίσθηση του καθήκοντος.

* Ο φθόνος. Ξέρετε φυσικά το ανέκδοτο με την κατσίκα του γείτονα.

* Η νοοτροπία ότι το κράτος είναι «αγελάδα για άρμεγμα», ότι το δημόσιο χρήμα είναι «τζάμπα».

* Η μεροληπτική συμπεριφορά προς φίλους και συγγενείς που οδηγεί στην αναξιοκρατία (βλ. προηγούμενο αρθράκι)

* Η τεμπελιά, η νοοτροπία ήσσονος προσπάθειας (σε δημοσκόπηση πριν από λίγο καιρό οι Έλληνες και οι Κύπριοι ήταν πρώτοι (με ~70%) στη σημασία που δίνουν στον ελεύθερο χρόνο σε σχέση με την εργασία. Οι Γερμανοί ήταν τελευταίοι (~30%).)

* Η ηττοπάθεια, η πεποίθηση ότι «τίποτε δεν μπορεί να αλλάξει»

* Η νοοτροπία του «ας βγάλει άλλος το φίδι από την τρύπα».

* Η απροθυμία ανάληψης ευθυνών (πάντα κάποιος άλλος φταίει, ποτέ εμείς)

* Ο χαμηλός βαθμός αυτενέργειας, η νοοτροπία να τα περιμένουμε όλα έτοιμα από το κράτος.

* Ο ευδαιμονισμός, η υπέρμετρη έμφαση στα υλικά αγαθά

* Η απροθυμία δημόσιας κριτικής προσώπων

* Ο υπέρμετρος κομματισμός/φεουδαρχισμός (ως νοοτροπία, όχι ως θεσμοί). Έχει μειωθεί τελευταία αλλά υπάρχει ακόμα. Η εθελοτυφλία στα μειονεκτήματα της δικής μας ομάδας και η δαιμονοποίηση των αντιπάλων. Η αδυναμία ή απροθυμία αντικειμενικότητας.

* Εθνική κομπορρημοσύνη, έλλειψη μετριοφροσύνης.

* Η εθνική μανία καταδίωξης, η ιδέα ότι ξένοι συνωμοτούν εναντίον μας.

* Κλασικές αξίες όπως η συμπόνοια, το ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο, βρίσκονται σε ύφεση (δείτε τις περιπέτειες της Αμαλίας).

* Χαμηλές φιλοδοξίες και επαρχιωτισμός (μας αρκεί να είμαστε ο καλύτερος του «χωριού» και όχι ο καλύτερος στη διεθνή αρένα)

* Ο αυταρχισμός και η έλλειψη δημοκρατικής κουλτούρας (π.χ. φοιτητές που κλειδώνουν συγκλήτους, χτίζουν γραφεία, κτλ)

* Αριστερά απωθημένα κατά της επιχειρηματικότητας και του κινήτρου του κέρδους

* Υπερβολικά συναισθηματική και ελλιπώς ορθολογική αντιμετώπιση της πραγματικότητας

*Η σύγχυση μεταξύ ελευθερίας και ασυδοσίας

*Η σύγχυση μεταξύ ευνομίας και καταστολής

(Πολλά από τα παραπάνω έχουν ήδη καταγραφεί και στηλιτευτεί από ανθρώπους όπως ο Νίκος Δήμου, ο Πάσχος Μανδραβέλης, κ.ά. Βλέπε «Δυστυχία του να είσαι Έλληνας».)